1. Nisrine Mbarki over haar vrouwelijke getuigenis van het faillissement van de westelijke moraal

Schrijven uit noodzaak, om een ongeschreven archief vast te leggen. In het essay 'Dansende demon en visdieven' beschrijft Nisrine Mbarki de onmacht die ze voelt bij het zien van de voortdurende Palestijnse exodus – als kind van migranten, als bruine vrouw, als moeder, als kunstenaar zonder ruimte in haar leven voor wanhoop. Want dit gaat ook over haar: 'Hun gezicht is mijn gezicht, hun vrienden zijn letterlijk mijn vrienden en hun taal is mijn taal.' Terwijl fascistisch gedachtegoed wordt verwezenlijkt en de dansvloer op springt met de demon, vindt ze houvast bij het werk van vrouwelijke schrijvers, waaronder Adania Shibli en Toni Morrison.

2. Lisa Weeda over het tijdloze actuele activisme van Svetlana Alexijevitsj

Op 28 september 2024 nam Svetlana Alexijevitsj de Belle van Zuylenring in ontvangst voor haar omvangrijke oeuvre. Schrijver Lisa Weeda sprak diezelfde avond een laudatio uit voor Alexijevitsj, waarin ze liet zien wat het belang van de stem van het individu binnen de geschiedschrijving is. De menselijke verhalen van oma's en kleindochters in warme woonkamers zijn het die de literatuur uit haar krappe keurslijf bevrijden, als druppeltjes op de gloeiende plaat van de geschiedenis. Het schrijven van Alexijevitsj is een tijdloze vorm van activisme waarmee zij het heden ontstijgt, pleit Lisa Weeda. Juist nu, terwijl de geschiedschrijving zich live rondom ons voltrekt, en we ons af moeten vragen: welke verhalen blijven?

3. Tessel ten Zweege over vrouwenliefde als verzet

'Hoe vaak had ik universele vertellingen aangenomen zonder goed te horen dat dat verhaal verteld werd door een mannenstem?', vraagt Tessel ten Zweege zich af. Als heersend achtergronddecor bij dit verhaal hoort de heteroseksuele relatie, het strijdtoneel waar vrouwenonderdrukking zich voltrekt. Heteroseksualiteit en de bevestiging die daarin ligt verscholen hangt in de lucht die we ademen, en wordt op alle mogelijke manieren in onze aderen gepompt, stelt zij.

In dit essay reflecteert Ten Zweege op het concept van ‘verplichte heteroseksualiteit’, zoals geïntroduceerd door dichter en essayist Adrienne Rich, en hoe vrouwenliefde kan dienen als een krachtig middel tegen onderdrukking van mannen.

4. Emy Koopman over vrouwelijke, ontketenende woede

Vrouwen uiten de emoties die ze worden toegestaan. Terwijl er genoeg redenen zijn om woedend te worden: feministische golven die beantwoord worden met terugslagen, partijprogramma's over traditionele genderrollen – om nog niet eens te beginnen over de wereldwijde femicidecijfers (jaarlijks rond de vijftigduizend) van vrouwen die zijn vermoord vanwege de bezits- en controledrang van een (ex-)partner, vader of broer.

Vrouwen die hun ongenoegen uiten kunnen rekenen op een gesnoerde mond, zij het niet meer letterlijk. Hoe kun je als vrouw je razernij uiten als de maatschappij je vertelt dat je vooral zacht en lief moet zijn? Emy Koopman stelde een lijst op met furieuze vrouwelijke personages die dit wel doen en vormt zo een pleidooi vóór ongecensureerde woede, voor weerzin, en voor baanbrekende boosheid.

5. Yuki Kho over hoe vrouwen ook mens kunnen zijn

Mensen zijn complexe wezens vol emoties, verlangens, meningen en dromen. Of tenminste: mannen. Vrouwen mogen vooral mooi zijn, lief, zorgzaam. Zolang ze maar niet dominant zijn, of harig, of net iets té hardwerkend. Langzaam (te langzaam) verandert dit eendimensionale beeld van 'de vrouw' en is er aandacht voor een rijkere representatie. Er waren altijd al schrijvers die de driedimensionaliteit van vrouwen realistisch weergaven, maar hun werk bereikte ons slechts mondjesmaat. Dat is nu anders. Yuki Kho maakte een lijstje met vrouwelijke personages die zich lekker niet aanpassen, geen kinderen willen, seks hebben met beren, die vies, machtig, onzeker, dominant, slim en obsessief mogen zijn. Menselijke vrouwen, dus.

6. Lotte Houwink ten Cate over de vele vormen van ouderschap buiten de eengezinswoning

Feministisch pionier Simone de Beauvoir bestempelde het moederschap als ware slavernij. Toch wordt het kerngezin nog altijd gezien als de ideale situatie voor ouders en kinderen. Het zou vader en moeder een vaste rol bieden en zorgen voor het beste thuis voor een kind. Terwijl, zo redeneert Lotte Houwink ten Cate in haar lijst met tips: idealisering van deze traditionele genderconformerende en heteronormatieve patronen ontneemt zuurstof, en dus moet de voordeur van de eengezinswoning worden opengetrapt. Houwink ten Cate verzamelde boeken die de zuurstof naar binnen blazen en de mythe van moederschap en kerngezin ontkrachten.

7. Layal Liverpool en Babs Gons over racisme in de medische wereld en het belang van verhalen vertellen

Onderzoeker Layal Liverpool en schrijver en dichter Babs Gons gingen tijdens Exploring Stories 2024 met moderator Mariam El Maslouhi in gesprek over ziekte, het zieke lichaam en de ongelijke maatschappelijke structuren eromheen, met een nadruk op institutioneel racisme. Liverpool maakte duidelijk dat racisme niet alleen een maatschappelijk probleem maar ook een volksgezondheidscrisis is, waartegen actie moet worden ondernomen. Ze ging in gesprek met Babs Gons, die voordat ze werd benoemd tot Dichter der Nederlanden, ontdekte ze dat ze borstkanker had. Over deze ervaring, die samenviel met de zomer waarin haar vader overleed, schreef ze een dagboek met gedichten (Uitgeverij HetMoet).

In dit fragment bespreken zij openhartig de vooroordelen en gevaren waar vrouwen van kleur in de medische wereld mee te maken krijgen, het innemen van ruimte als vrouw van kleur en het belang van het delen van ervaringen en verhalen met anderen.

8. Saskia de Coster over de mythe van het 'natuurlijke' gezin

Saskia de Coster en Constance Debré gingen tijdens Exploring Stories 2024 met moderator Eke Krijnen in gesprek over queer zijn, (niet biologisch) ouderschap en hoe de maatschappij daar mee omgaat. Daarbij komt ook onvermijdelijk de vraag op: hoeveel vrijheid geeft de literatuur (deze) schrijvers om vorm te geven aan hun bestaan? Saskia de Coster is bekend van onder meer haar semi-autobiografische roman Nachtouders (2019), waarin ze zichzelf allerlei vragen stelt over de (monogame) liefde, haar rol als niet-biologische queer ouder en de onzekerheden die dat bij haar oproept.

In dit fragment bespreekt Saskia de Coster wat er gebeurt wanneer je je als (queer) ouder (gedwongen) buiten de gezinsstructuren begeeft zoals opgelegd door maatschappelijke verwachtingen, hoe zij deze verwachtingen internaliseerde en hoe dit haar ouderschap beïnvloedde.

9. Brenda Navarro en Alejandra Ortiz over migreren als (trans) vrouw en het omgaan met sociale verwachtingen

Brenda Navarro en Alejandra Ortiz gingen tijdens Exploring Stories 2024 in gesprek over hoe je als migrant in Europa wordt gezien. De één ontvluchtte Mexico omdat ze er als trans vrouw niet veilig was; de ander verruilde het land voor Spanje omdat ze daar haar werk als schrijver en mensenrechtenactivist kon voortzetten zonder de bedreigingen die ze in Mexico ervoer.

Op haar zeventiende vluchtte Alejandra Ortiz uit een klein dorp in Mexico omdat ze daar niet veilig was als jonge trans vrouw. In De waarheid zal me bevrijden (2023) schrijft ze over haar jarenlange zoektocht naar asiel, veiligheid en bovenal naar de vrijheid om zichzelf te zijn. Met Brenda Navarro, die net als zij ooit vertrok uit Mexico, ging ze in gesprek over de rollen die vrouwen en mannen worden toebedeeld en hoe dat de levens van veel Mexicaanse vrouwen enorm beperkt.