7 november

Ik sta voor mijn raam op de vierde verdieping in Rotterdam-Zuid. Ik hoor de adhan vanuit dit raam en voel rust, maar tegelijk ook een spanning opkomen. Ik kijk rond en vraag me af of het geluid komt van de minaretten die ik in de verte zie, maar kom al gauw tot de conclusie dat dat onmogelijk is; het geluid is waarschijnlijk afkomstig uit een speaker van een van de duizend buren in deze straat. Ik verlang al een tijdje naar het geluid van de adhan zoals ik verlang naar de zachte ogen van mijn oma. Ogen die je alleen bezit als je meerdere generaties hebt zien komen en zien gaan. Over minder dan een maand zal ik weer terugkeren naar Egypte en zal ik mijn familie voor het eerst in vijf jaar bezoeken. Voor het eerst sinds ik mijn moeder daar heb begraven, zal ik weer bij haar zijn.

Ik heb me lang schuldig gevoeld dat ik niet eerder terug ben gegaan. Ik ben in de tussentijd twee keer naar Zuid-Afrika geweest, twee keer naar Frankrijk, twee keer naar de Ardennen, twee keer naar Duitsland, één keer naar Turkije en één keer naar Zwitserland. Het leek alsof ik met elke reis naar een andere plek ervoor koos om Egypte, mijn familie en mijn moeder te ontvluchten. Het is pas een jaar geleden, ik was toen in mijn eentje in Kaapstad, dat ik voor het eerst sterk het gevoel had dat ik terug wilde keren. De aarde in Kaapstad deed me verlangen naar de andere kant van het continent, naar de plek waar mijn ouders zijn geboren, en vooral naar het weerzien met het graf van mijn moeder. Ik wist toen al dat het geen makkelijke reis ging worden, maar het voelde alsof ik er eindelijk klaar voor was. En nu tel ik de dagen af.

In gedachten ben ik al een paar keer langs het graf geweest. Om de zoveel tijd sluit ik mijn ogen en beeld me in hoe ik haar bezoek. Ik ga langs, zit op het trottoir voor het graf en praat met haar. Ik vertel haar over mijn zusje die laatst getrouwd is, dat ik bezig ben met het schrijven van mijn tweede bundel, en dat het goed gaat met mijn vader en broertje. Ik bid voor haar en zonder dat het me moeite kost komen gebeden in mij op die ik niet eerder in mij had. Ik neem de taxi, vraag om me af te zetten om de hoek bij mijn oma, koop een suikerrietdrankje en loop het laatste stuk. Ik ga de vijf etages omhoog, rust uit bij de vierde etage en kom zonder me in ademnood te bevinden naast het bed van mijn oma staan. Ik zal haar begroeten en we zullen huilen. Huilen omdat we beide een stukje van mijn moeder in elkaar zien en huilen omdat we beiden een versie van mijn moeder hebben meegemaakt die de ander niet kende. Zij mijn moeder als kind en ik mijn moeder als moeder. 

De afgelopen jaren vond ik veel steun in de poëzie, zowel het schrijven als het lezen ervan. Zo is de dichtbundel Mammie van Ronelda S Kamfer een van mijn favoriete dichtbundels. Hoe zij de complexiteit van het verliezen van een moeder verwoordt en niet reduceert tot bekende emoties. Ze mengt harde, fysiek ingrijpende gedichten met zachte, omarmende gedichten. Een dichter die de kracht bezit controle te nemen over je zienswijze, je voelt je gezien en betrapt tegelijkertijd. In tijden van verwarring en dromen die zo realistisch zijn dat je wakker wordt met het idee dat je moeder nog leeft, lijkt de poëzie op veel momenten het enige te zijn wat ik te bieden heb aan mijn moeder en familie, vandaar dat dit gedicht me zo raakt.

2 december

Vandaag is de eerste dag dat ik in Egypte ben. Ik kom rond vijf uur ’s ochtends aan in Port Saïd. Op het vliegveld word ik aan de kant gehouden voor een controle. De agent die me controleert doet me denken aan de Nederlandse politie; ze geven me altijd het idee dat ik bij voorbaat al een verdachte ben, waardoor ik me zenuwachtig ga gedragen. ‘Ik heb geen drugs bij me,’ zeg ik, nadat hij suggereert van wel. Hij gelooft me niet, controleert op een ongecontroleerde manier al mijn zakken en laat me tenslotte achter met mijn paspoort in mijn hand en al mijn kledingstukken verspreid over de tafel. Mijn eerste gevoel is spijt. De agent kon onmogelijk weten waarom ik hier was en hoeveel spanning deze reis met zich meebracht, maar ik heb nu al spijt van deze reis. De angst dat dit een confronterende reis zou worden, was al bevestigd voor ik überhaupt de landsgrens had gepasseerd. 

Wanneer ik de volgende ochtend wakker word, voel ik direct het temperatuurverschil en hoor ik de omringende geluiden van de stad. De spijt is alweer verdwenen. Ik raak verzonken in nostalgie en moet denken aan al die zomers die we hier als gezin doorbrachten. Aan de vele familieleden die ons kwamen bezoeken en hier logeerden. Sinds we het huis waarin ik werd geboren in Nederland hebben verkocht, is dit de plek waar je het meest de ziel van mijn moeder voelt ronddwarrelen. Ik maak me klaar, voel een spanning alsof ik iemand voor het eerst ga ontmoeten, en vertrek naar de moeder van mijn moeder. In alle eerlijkheid brengt het hebben van een oma terwijl je moeder is overleden een complex gevoel bij mij naar boven, een jaloezie die zich niet richt op een persoon maar op de wereld. Een argwaan richting tijd en de lineaire beweging ervan. Ik zit naast haar bed en weet niet goed wat ik moet zeggen. Ik voel me oncomfortabel en tegelijkertijd enorm veilig. Later die dag, als mijn ooms en tante arriveren, voel ik me meer op mijn gemak. Hier en daar hoor ik teleurstelling omdat ik vijf jaar niet langs ben geweest. Ik hoor ze aan en verdedig me niet. Ik kan redenen genoeg noemen waarom ik nu pas kom, maar ik kies ervoor er geen één te noemen. Eerlijk gezegd is hun teleurstelling misschien wel de reden. ‘Waarom bel je niet vaker?’ ‘Waarom zijn jullie nog niet langs geweest?’ En in plaats van dat deze vragen me aantrokken, duwden ze me juist weg. Het werd me een te grote verantwoordelijkheid. Ik belde nog minder en het bezoeken van Egypte werd iets waar ik lange tijd niet serieus over nadacht. Tegenover mijn moeder voelde ik me schuldig, haar bezoeken was het minste dat ik kon doen. Het is ook het liefste wat ik wilde doen, ook na haar dood. Maar er komt zoveel meer bij kijken, zoveel waar ik nog niet klaar voor was. Ik moest in eerste instantie prioriteit geven aan mijn eigen rouwproces. Al snel kwam ik tot de conclusie dat dit voor mij betekende dat ik geen onderdeel kon zijn van het rouwproces van mijn familie in Egypte. Het omgaan met schuldgevoel is misschien makkelijker dan het omgaan met ongevraagde emoties, opmerkingen en getriggerd worden door herinneringen.